Sinh ra và lớn lên ở Triệu Ái, Triệu Phong, Quảng Trị, sau khi tốt nghiệp Trường Cao đẳng Sư phạm Quảng Bình, năm 1997, thầy giáo Toàn nhận công tác tại xã miền núi Kim Thủy. Với niềm đam mê nghề giáo, sự nhiệt huyết của tuổi trẻ, anh tiếp tục nhận công tác dạy học ở các xã miền núi như Ngân Thủy, Lâm Thủy. Ở đây, thầy giáo Toàn làm 02 nhiệm vụ là vận động bà con, phụ huynh đưa con em đến trường và dạy xóa mù chữ cho người dân. Bố mẹ, các em phải đi làm nương rẫy, học sinh ít biết tiếng phổ thông nên ngại tiếp xúc với thầy cô, ngại đến trường, đến lớp. Do đó, thầy về với dân bản nhiều hơn, tìm tòi, học hỏi từ trưởng bản, già làng - những người có uy tín. Quá trình dạy xóa mù chữ cũng rất hữu ích, bởi thầy dạy học trò bằng tiếng Việt, trò dạy lại thầy tiếng Bru... Cứ thế, vốn liếng tiếng Bru - Vân Kiều được tích cóp mỗi ngày qua các lần học bằng đàn sáo, giao lưu, kể cả lúc... uống rượu những dịp dân bản có tiệc. Khi ngà ngà men rượu, mọi người bắt đầu say đàn hát tà oải, tức hò đối đáp bằng tiếng Bru và thầy Toàn trở thành “Bru Toàn” từ lúc nào không hay. Ngoài giờ lên lớp, thầy dành phần lớn thời gian cho việc nghiên cứu, biên soạn nhiều giáo trình, tài liệu tiếng Bru Vân Kiều chất lượng. Để thực hiện được việc này, thầy Nguyễn Thanh Toàn đã chủ động tìm hiểu về nguồn gốc ngôn ngữ, văn hóa, tập quán người Bru - Vân Kiều, thông qua các nguồn tư liệu có từ trước và thường xuyên gặp gỡ già làng, trưởng bản, bậc cao niên tại địa phương để củng cố thêm kiến thức. 

Thầy Toàn chia sẻ, ngôn ngữ Bru Vân Kiều đa âm, chữ viết ra đời muộn. Cái khó là ở chỗ chữ viết chưa được phổ biến rộng rãi, mà đồng bào chỉ lưu truyền bằng miệng. Do đó, các tài liệu về chữ viết không nhiều, nên khó khăn trong khâu biên soạn, hệ thống chữ viết. Cùng với đó, nhiều từ gốc bị mất đi, nên phải vay mượn từ ngôn ngữ khác để thay thế. Vì vậy, việc truyền giữ ngôn ngữ này gặp nhiều khó khăn. Để hệ thống lại chữ viết, thầy Toàn phải đi khắp các bản làng vùng đồng bào Bru - Vân Kiều để tìm gặp những người biết chữ nhằm sưu tập, nâng cao hiểu biết, với mong muốn biên soạn ra được tài liệu dễ hiểu nhất, đúng nhất phục vụ cho việc dạy và học tiếng Bru Vân Kiều.

Áp lực từ công việc cùng với cuộc sống khó khăn, vất vả dễ làm nhiều người nản chí và sẵn sàng bỏ cuộc, nhưng với thầy giáo Nguyễn Thanh Toàn thì tinh thần trách nhiệm và sự nhiệt huyết, tận tâm trong công việc dường như chưa bao giờ vơi cạn. Năm 2004, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lệ Thủy tổ chức hội thi “Sáng tạo và sử dụng đồ dùng dạy học cấp huyện”, Thầy tham gia dự thi 02 sản phẩm: Giải pháp sáng tạo "Sổ tay song ngữ tiếng Việt-tiếng Vân Kiều" và bộ gõ âm nhạc dành cho học sinh tiểu học. Sản phẩm của anh đã đạt giải B. Phát huy thành quả, anh tiếp tục lăn lộn các bản tìm tòi bổ sung vốn tiếng Bru-Vân Kiều, cũng như văn hóa phong tục của dân bản. Anh dạy lại tiếng Việt cho người dân, tuyên truyền bà con xóa bỏ hủ tục. 

Năm 2008, thầy giáo Toàn được về xuôi dạy và bắt đầu từ thời điểm này, anh tham gia Ban biên soạn, chỉnh sửa tài liệu tiếng Bru-Vân Kiều của tỉnh Quảng Bình. Với hiểu biết sâu rộng và kinh nghiệm truyền thụ tiếng nói, chữ viết Bru Vân Kiều, tận tâm với công việc, năm 2010, anh được Sở Nội vụ Quảng Bình, UBND huyện Lệ Thủy điều động dạy tiếng Bru-Vân Kiều cho cán bộ công chức, viên chức ở các sở, ban, ngành trong tỉnh. Vừa dạy học sinh ở trường, anh Toàn vừa đi truyền dạy tiếng Bru-Vân Kiều cho cán bộ, giáo viên có dân tộc Bru - Vân Kiều. Cũng từ đó, ý tưởng truyền dạy để bảo tồn tiến tới phổ biến tiếng Bru Vân Kiều được lan tỏa trong cộng đồng dân tộc Bru Vân Kiều.

Năm 2010, thầy đạt giáo viên dạy giỏi cấp huyện và đạt giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh vào năm 2012. Năm 2015, thầy đạt giải Ba tại hội thi “Sáng kiến cải tiến kỹ thuật” do Sở Khoa học và công nghệ Quảng Bình tổ chức với sản phẩm "Vận dụng sổ tay song ngữ tiếng Việt - Bru Vân Kiều vào các giờ học Toán, tiếng Việt tiểu học, các hoạt động bổ trợ nâng cao năng lực sử dụng tiếng Việt cho trẻ mầm non”. Sản phẩm này được cấp bản quyền và hiện đang áp dụng rộng rãi cho cán bộ, giáo viên tại các xã Lâm Thủy, Kim Thủy, Ngân Thủy.

Sản phẩm gồm các tài liệu như: Cuốn từ vựng song ngữ tiếng Việt - Bru Vân Kiều; một số mẫu câu vận dụng dành riêng cho học sinh lớp 01 và trẻ mầm non qua các chủ đề; cách đọc các chữ ghi phụ âm; cách đọc các chữ ghi nguyên âm; các cuốn tài liệu tham khảo làm hồ sơ minh chứng giữa cái mới và cũ; băng, đĩa ghi âm, ghi hình phục vụ các mẫu câu, từ vựng. Các tài liệu có thể nâng cao hơn khi áp dụng phần mềm. 

Từ chủ trương của ngành Giáo dục, những lớp học tiếng Bru - Vân Kiều liên tục được khai giảng. Cán bộ ở các sở, ban, ngành cấp tỉnh hoạt động vùng đồng bào dân tộc thiểu số được cử đi học tiếng Bru - Vân Kiều. Rồi những lớp học dành cho cán bộ, công chức, viên chức … cũng được triển khai. Thầy Nguyễn Thanh Toàn lại miệt mài lên lớp dạy tiếng Bru - Vân Kiều trong niềm say sưa. Phát huy thành quả, anh tiếp tục lăn lộn ở các bản tìm tòi bổ sung vốn tiếng Bru - Vân Kiều cũng như văn hóa phong tục của dân bản. Anh dạy lại tiếng Việt cho người dân, tuyên truyền bà con xóa bỏ hủ tục. Như những con tằm nhả tơ mà không ngại sự xoay vần của tạo hóa, như những con ong cần mẫn hút mật nuôi đời, thầy giáo Nguyễn Thanh Toàn như giọt phù sa lặng lẽ, góp phần nên những mùa gặt bội thu. Nhiều năm liền, thầy Nguyễn Thanh Toàn được Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND huyện Lệ Thủy khen thưởng. Năm 2023, thầy Toàn được Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên Phòng tặng Kỷ niệm chương vì đã có nhiều đóng góp vào sự nghiệp quản lý, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới Quốc gia và quá trình xây dựng phát triển của lực lượng Bộ đội Biên phòng.

Hơn 27 năm đứng trên bục giảng, gắn bó với nghề giáo, thực hiện sứ mệnh trồng người, những đóng góp của Thầy Nguyễn Thanh Toàn thật đáng trân trọng. Có thể nói, thầy giáo Toàn xứng đáng là tấm gương một giáo viên trẻ đầy nhiệt huyết và đam mê nghề nghiệp. Thầy là bông hoa đầy màu sắc, luôn tích cực trong phong trào “Người tốt, việc tốt” và phong trào "Mỗi thầy, cô giáo là tấm gương tự học - sáng tạo" và là tấm gương sáng để giáo viên, học sinh trong toàn huyện học tập.

CTV Hồng Mến (Trung tâm VH-TT&TT Lệ Thủy)