Theo Sách Ô Châu cận lục của Dương Văn An thì lễ hội đua thuyền ở vùng đất Khang Lộc xưa, gồm Quảng Ninh và Lệ Thủy ngày này đã từng tồn tại trên 500 năm. Cùng với sự biến thiên của lịch sử, lễ hội đua thuyền lúc thăng, lúc trầm, nhưng không hề mai một mà ngày càng được khôi phục, phát triển, mở rộng quy mô và trở thành một lễ hội văn hóa truyền thống từ bao đời nay của người dân Quảng Ninh. Trước Cách mạng tháng Tám, lễ hội được tổ chức 06 năm/lần (còn gọi là lục niên cạnh độ). Ông Đỗ Duy Văn, Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, thôn Văn La, xã Lương Ninh cho biết: “Lễ hội đua thuyền này đã có từ xa xưa. Tất cả những làng xã vùng sông nước đã tổ chức đua thuyền. Đây là một hoạt động văn hóa truyền thống vừa mang tính tâm linh, cầu mùa để tôm cá đầy khoang. Cách mạng tháng Tám thành công, năm 1946, huyện tổ chức một lễ hội đua thuyền rất hoành tráng ngay tại Quán Hàu, tập hợp rất nhiều thuyền của các làng xã đến tham gia từ Phú Hội đến Phú Bình, Phú Hào và các làng vùng sông nước”.

Cũng như nhiều vùng quê khác trên địa bàn tỉnh Quảng Bình, Quảng Ninh là địa phương có phong trào đua thuyền phát triển, gắn với lịch sử hình thành phản ánh đời sống tâm linh và xã hội của vùng đất. Đua thuyền, bơi trải nơi đây có nguồn gốc gắn với tín ngưỡng cầu mưa, cầu đảo, cầu ngư... và mong muốn một vụ mùa thắng lợi của Nhân dân qua bao thế hệ. Cuộc sống bấp bênh, phụ thuộc vào tự nhiên, trời đất, sông nước, ngoài những nỗ lực của bản thân, người dân còn cần đến sự trợ giúp của thần linh để được thuận buồm xuôi gió. Vai trò, ý nghĩa tâm linh của lễ hội đua thuyền còn được phản ánh qua nghi lễ “buông phao” mang tính nhân văn sâu sắc, như một nén hương tưởng nhớ và mong muốn siêu độ cho những người tử nạn trên sông nước.Theo các cụ cao niên ở những làng có nghề chài lưới, ngay từ đầu những năm ba mươi của thế kỷ trước, cư dân vùng sông nước ở các làng Phú Bình, Phú Dụn, Phú Hào, Hỏa Lò, Trúc Ly… đã tổ chức lễ hội đua thuyền với ước nguyện cầu cho mưa thuận gió hòa, cuộc sống bình yên. 

Bước vào thời đại mới của hội nhập và phát triển, lễ hội lại có điều kiện mở rộng về quy mô, số lượng và chất lượng, cũng như mục đích, ý nghĩa. Nhưng dù ở thời điểm nào, lễ hội đua thuyền truyền thống vẫn là nét đẹp văn hóa đã ăn sâu vào tiềm thức của bao thế hệ người dân nơi đây.

Gắn bó với những giai đoạn lịch sử của dân tộc, của vùng đất, lễ hội đua thuyền truyền thống huyện Quảng Ninh cũng đi qua những bước thăng trầm, phát triển và biến đổi để phù hợp với bối cảnh lịch sử, đồng thời đã có sự thay đổi về thời gian cũng như một số hoạt động và phương thức tổ chức nhưng vẫn giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống, đậm đà bản sắc địa phương, thể hiện tín ngưỡng tâm linh với mong muốn có được một cuộc sống ấm no hạnh phúc, một mùa đánh bắt thủy hải sản bội thu, mong muốn về sự đoàn kết, gắn bó và tinh thần thượng võ của người dân vùng sông nước.

Kế thừa truyền thống, hoạt động lễ hội đua thuyền ngày càng phát huy được những giá trị tốt đẹp, đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của Nhân dân. Từ ngày tái lập huyện đến nay, hàng năm, Quảng Ninh đều duy trì lễ hội đua thuyền truyền thống trên sông Nhật Lệ, tại bến phà Quán Hàu vào dịp Quốc khánh 2/9. Đây là một trong những lễ hội lớn ở Quảng Ninh nhằm bảo tồn giá trị, bản sắc văn hóa, thể thao truyền thống, nêu cao tinh thần đoàn kết gắn bó cộng đồng, tạo khí thế vui tươi, sôi nôi trong ngày Tết độc lập.

Quốc khánh 2/9 đang đến gần, Nhân dân Quảng Ninh náo nức chờ đón lễ hội đua thuyền truyền thống trên sông Nhật Lệ để được đắm mình vào không gian lễ hội văn hóa đặc sắc vùng sông nước.  

CTV Ngọc Khang (Đài TT-TH Quảng Ninh)