Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả chủ trương: “Thực hiện phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, hợp lý giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp trên và cấp dưới, gắn quyền hạn với trách nhiệm; đồng thời xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực chặt chẽ bằng các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, bảo đảm dân chủ, công khai, minh bạch, đề cao trách nhiệm giải trình và tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện; khuyến khích sự năng động, sáng tạo và phát huy tính tích cực, chủ động của các cấp, các ngành, các địa phương trong việc xây dựng, kiện toàn tổ chức, tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế”. 

Vấn đề phân quyền, phân cấp được thể chế hóa, quy định trong Hiến pháp năm 2013; Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019); Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019); các quy định của Đảng, nghị quyết của Chính phủ, một số luật chuyên ngành và văn bản quy phạm pháp luật khác đã cụ thể hóa quy định về phân cấp, phân quyền theo từng ngành, lĩnh vực…

Thực tiễn ở tỉnh Quảng Bình 

Tỉnh Quảng Bình đã kịp thời cụ thể hóa các nghị quyết, chị thị, kết luận, quy định của Trung ương để triển khai, phân công, phân cấp, phân quyền thực hiện một cách có hiệu quả trong toàn Đảng bộ tỉnh với nhiều giải pháp, cách làm sáng tạo, thiết thực, phù hợp với điều kiện, tình hình cụ thể của tỉnh; triển khai toàn diện, đồng bộ với nhiều kết quả nổi bật.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã tập trung cụ thể hóa các quy định của Trung ương, ban hành quy chế, quy định về chức năng nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của Tỉnh ủy, Ban Thường vụ Tỉnh ủy; quy định về phân cấp quản lý và bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử; luân chuyển cán bộ lãnh đạo, quản lý; quy hoạch cán bộ; đánh giá, xếp loại hằng năm; trách nhiệm và xử lý trách nhiệm của người đứng đầu và cấp phó người đứng đầu; trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên; ban hành danh mục chức danh, chức vụ lãnh đạo và tương đương của hệ thống chính trị tỉnh… Trên cơ sở đó, các địa phương, đơn vị tiếp tục cụ thể hóa, phân cấp, phân quyền cụ thể cho tổ chức, cá nhân đảm bảo theo quy định. Về cơ bản, hệ thống các quy chế, quy định đã xác định rõ nguyên tắc, thẩm quyền, trách nhiệm của tập thể lãnh đạo, người đứng đầu, cơ quan tham mưu và cơ quan liên quan trong công tác cán bộ; phân công, phân cấp cho các cấp ủy, tổ chức Đảng quản lý, trực tiếp quyết định một số khâu và chức danh cán bộ; tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan, đơn vị, địa phương thực hiện.

Ban Thường vụ Tỉnh ủy cũng xây dựng đề án, ban hành quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy của các ban và Văn phòng Tỉnh ủy; triển khai quyết định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc Huyện ủy, Thành ủy trực thuộc Tỉnh ủy; kiện toàn tổ chức, bộ máy và ban hành quy định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động của Ban Bảo vệ, chăm sóc sức khỏe cán bộ tỉnh. Lãnh đạo, chỉ đạo Ban Cán sự đảng UBND tỉnh sắp xếp tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế, bố trí cán bộ lãnh đạo ở các cơ quan chuyên môn; xã, phường, thôn, tổ dân phố thuộc diện hợp nhất, sáp nhập; sắp xếp lại đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh; đồng thời triển khai thực hiện Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (khóa XIV, XV) về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn tỉnh đảm bảo theo quy định. 

Bên cạnh đó, Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành các chương trình hành động, quy định, đề án về đổi mới trong công tác cán bộ theo hướng phân cấp, phân quyền rõ hơn, cụ thể hơn cho tổ chức, cá nhân trong công tác cán bộ, gắn quyền hạn với trách nhiệm; rà soát, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, mối quan hệ công tác giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị, khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lắp. Đặc biệt, ngay từ đầu nhiệm kỳ, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành 04 chương trình hành động, trong đó Chương trình hành động về phát triển nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng cán bộ nhiệm kỳ 2020 - 2025 là một trong 04 khâu đột phá của tỉnh. Trên cơ sở đó, cụ thể hóa thành các đề án, kế hoạch, quy định, hướng dẫn nhằm nâng cao chất lượng của đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, với quyết tâm cao, cách làm mới, sáng tạo và mang tính đột phá; trọng tâm là 03 đề án về công tác cán bộ, triển khai thực hiện thí điểm một số mô hình mới, đổi mới trong công tác cán bộ; xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực chặt chẽ bằng các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, đề cao trách nhiệm giải trình và tăng cường kiểm tra, giám sát… tạo dấu ấn quan trọng ngay từ đầu nhiệm kỳ, góp phần chuyển biến tích cực trên các mặt công tác xây dựng Đảng, tổ chức bộ máy, cán bộ của hệ thống chính trị tỉnh. 

Ngoài ra, Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành kế hoạch về tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng đối với hệ thống chính trị trong giai đoạn mới; trong đó chú trọng việc lãnh đạo, chỉ đạo đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy, tổ chức Đảng ở cơ sở, trọng tâm là việc nâng cao chất lượng trong việc xây dựng và hoàn thiện quy chế làm việc của cấp ủy, tổ chức Đảng ở cơ sở; ban hành quyết định về quy chế làm việc mẫu của Đảng ủy xã, phường, thị trấn làm cơ sở pháp lý để cấp ủy xã, phường, thị trấn xây dựng quy chế theo đúng quy định.

Về tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước, các quy định pháp luật hiện hành đảm bảo phù hợp với tình hình điều kiện của địa phương; đã phân định rõ chức năng nhiệm vụ giữa cơ quan Trung ương với cơ quan chính quyền ở địa phương trong công tác tổ chức bộ máy hành chính. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan chuyên môn, UBND cấp tỉnh, cấp huyện có sự phân định rõ ràng, phù hợp hơn, đã phân định những việc cơ quan chuyên môn quyết định và chịu trách nhiệm. Xác định các cơ quan chuyên môn quản lý theo hướng đa ngành, đa lĩnh vực nên tạo sự liên thông, thống nhất trong hoạt động cùng ngành, lĩnh vực hoặc các lĩnh vực, giảm tối thiểu sự tham gia hoặc phối hợp giải quyết của nhiều cơ quan chuyên môn trong cùng một ngành, lĩnh vực; đồng thời chủ động, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền về thể chế, cơ chế, tài chính, nguồn nhân lực và điều kiện cần thiết khác của tỉnh cũng như cơ quan, đơn vị, địa phương được phân cấp. Từ đó đã tạo điều kiện để huy động, sử dụng hiệu quả hơn các nguồn lực; phù hợp với điều kiện, trình độ quản lý và khả năng tiếp nhận phân cấp, phân quyền của từng cơ quan, đơn vị, địa phương. Cùng với đó, hoạt động thực hiện phân cấp, phân quyền còn rút ngắn về quy trình giải quyết thủ tục hành chính do cắt giảm bước trung gian không cần thiết, quy định trách nhiệm rõ ràng giữa từng cơ quan; giảm chi phí, tiết kiệm thời gian xử lý của công dân, tổ chức khi thực hiện thủ tục hành chính; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước và làm tăng mức độ hài lòng của cá nhân, tổ chức đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính trên địa bàn. 

Tổ chức bộ máy các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh, cấp huyện đã được sắp xếp theo mô hình thống nhất; đồng thời quan tâm đến yếu tố đặc thù về vị trí địa lý, kinh tế, xã hội của địa phương để thành lập một số cơ quan chuyên môn đặc thù phù hợp về các lĩnh vực như ngoại vụ, dân tộc, du lịch; đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, tạo sự thống nhất trong giải quyết công việc, phối hợp và tăng cường vai trò chỉ đạo, điều hành trực tiếp của UBND cùng cấp, của cơ quan có thẩm quyền cấp trên. UBND tỉnh chỉ đạo, triển khai việc sắp xếp tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế, bố trí cán bộ lãnh đạo ở cơ quan chuyên môn; các xã, phường, thôn, tổ dân phố thuộc diện hợp nhất, sáp nhập; sắp xếp lại đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh đảm bảo theo quy định.

Về quản lý cán bộ, công chức, viên chức, văn bản quy định của pháp luật hiện hành đã phân định rõ nhiệm vụ và quyền hạn, thẩm quyền và trách nhiệm giữa tỉnh với chính quyền các địa phương; đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật; phù hợp với khả năng quản lý, điều hành của từng cấp và điều kiện, khả năng của từng địa phương; là cơ sở pháp lý cho UBND cấp tỉnh quy định về trách nhiệm, quyền hạn ở địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương trong quản lý Nhà nước về lĩnh vực quản lý cán bộ, công chức, viên chức hợp lý, hiệu quả. 

Nhìn chung, việc thực hiện phân cấp, phân quyền đã tạo chuyển biến tích cực trong đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị, tổ chức trong hệ thống chính trị, gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, xây dựng hệ thống chính trị tỉnh vững mạnh. Phân cấp, phân quyền đã góp phần phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tỉnh, các địa phương, khai thác và tận dụng các nguồn lực hiệu quả hơn. Mặt khác, qua thực hiện phân cấp, phân quyền đã góp phần bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng; quản lý, điều hành của chính quyền thông suốt hơn; vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể chính trị - xã hội được phát huy tốt hơn; qua đó phục vụ tốt hơn nhu cầu và lợi ích của tổ chức, cá nhân và Nhân dân trên địa bàn tỉnh.

Một số giải pháp trong thời gian tới

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, từ thực tiễn của tỉnh Quảng Bình, việc phân cấp, phân quyền trong hệ thống chính trị vẫn còn một số vướng mắc, bất.

Thứ nhất, hiện nay, hệ thống các văn bản pháp lý về phân cấp, phân quyền trong Đảng, trong quản lý hành chính Nhà nước còn chưa đồng bộ, hầu hết mới chỉ dừng lại ở quy định chung chung, chưa cụ thể, rõ ràng, thậm chí có việc, có nội dung chưa triệt để. Trong các quy định của Đảng, việc phân cấp, phân quyền cho Ban Thường vụ cấp ủy tỉnh quy định cho các cấp ủy, tổ chức Đảng theo thẩm quyền nhưng lại thiếu hướng dẫn cụ thể, dẫn đến cách hiểu, cách làm khác nhau, thiếu thống nhất. Đối với các cấp chính quyền, luật chuyên ngành vẫn còn những quy định chung chung, chưa quy định rõ, rành mạch phạm vi phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương, trong nhiều trường hợp mới dừng lại ở phân quyền cho chính quyền địa phương cấp tỉnh. Việc phân cấp giữa Trung ương và chính quyền địa phương còn nặng về chuyển giao công việc từ cấp trên xuống chứ chưa chuyển giao tương xứng với thẩm quyền và nguồn lực cần thiết (tổ chức bộ máy, nhân lực, tài chính) cho việc tổ chức thực hiện phân cấp. Phân cấp, phân quyền chưa gắn với cải cách thủ tục hành chính, vẫn còn cơ chế kiểm soát của cấp trên qua các hình thức thỏa thuận, chấp thuận, xin ý kiến, cho phép… đối với vấn đề đã phân cấp cho cấp dưới. Ví dụ, quy trình công tác cán bộ lãnh đạo, quản lý khối Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội; khối các cơ quan báo chí, thanh tra, kiểm tra… Vì vậy, địa phương vẫn chưa đủ thẩm quyền và các điều kiện cần thiết để chủ động thực hiện các nhiệm vụ mà địa phương có khả năng giải quyết được theo phân cấp. 

Thứ hai, phân cấp, phân quyền còn mang tính đồng đều giữa các địa phương, chưa tính tới đặc thù, đặc điểm, số lượng đảng viên trên dân số, nông thôn, đô thị, hải đảo và đặc thù của các ngành, lĩnh vực, điều kiện bảo đảm thực hiện và khả năng lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành của từng cấp; một số lĩnh vực phân cấp chưa mạnh, chưa rõ. Theo đó, chưa phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế, nguồn lực, tính chủ động, sáng tạo của các địa phương, của các tập thể lãnh đạo, người đứng đầu các cấp.

Thứ ba, vấn đề về thanh tra, kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện phân cấp, phân quyền còn thiếu chặt chẽ, chưa đồng bộ so với thực trạng được phân cấp, phân quyền; chưa có đủ chế tài đối với các trường hợp thực hiện không nghiêm quy định; việc công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình còn hạn chế, hiện tượng lạm quyền, lợi dụng chức vụ quyền hạn của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức còn chậm được đẩy lùi…

Để làm tốt nhiệm vụ và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong thời gian tới cần thực hiện một số giải pháp như: Thứ nhất, tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, xác định rõ trách nhiệm của Trung ương, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương bảo đảm phù hợp với tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước và Nghị quyết số 56-NQ/TW, ngày 25/11/2024 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, đảm bảo tính hợp lý, khả thi trên thực tế. Theo đó, các văn bản mới cần làm rõ thuật ngữ phân cấp, phân quyền, nguyên tắc, cơ chế bảo đảm, trách nhiệm của các chủ thể liên quan trong thực hiện phân cấp, phân quyền; góp phần tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả hoạt động, khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lắp chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan, phát huy tính chủ động, sáng tạo, đề cao tinh thần trách nhiệm của từng cấp, từng ngành. 

Thứ hai, chú trọng việc xây dựng hệ thống các chính sách phân cấp, phân quyền thống nhất, khoa học, tạo thuận lợi cho chính quyền Trung ương ở góc độ quản lý, đồng thời bảo đảm hiệu quả với tất cả các địa phương dù sự khác biệt về quy mô, nguồn lực...; nâng cao khả năng điều chỉnh mức độ tự quyết phù hợp với năng lực của địa phương, của cấp dưới. Bên cạnh đó, cần xây dựng những tiêu chí cụ thể để xác định địa phương nào có thể hoặc nên được thụ hưởng cơ chế đặc thù; tránh tình trạng nhiều địa phương cùng xin hưởng cơ chế đặc thù hoặc cơ chế đặc thù trở thành phổ biến, gây mất công bằng trong thực thi cơ chế ưu tiên chính sách phát triển.  

Thứ ba, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đối với cấp tỉnh gắn với bảo đảm điều kiện về tổ chức bộ máy, cán bộ, ngân sách và nguồn lực để phân cấp có hiệu quả; phát huy tính chủ động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của địa phương, trong đó tập trung các điều kiện về tổ chức cán bộ, tài chính, ngân sách, tài nguyên để thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền, phân cấp. Trong phân cấp, phân quyền, cần quan tâm yếu tố đặc thù như: Điều kiện lịch sử, văn hóa, kinh tế, chính trị… của mỗi địa phương khác nhau để quy định phân cấp, phân quyền phù hợp nhằm phát huy hiệu lực, hiệu quả trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý Nhà nước và phát huy tiềm năng, lợi thế của mỗi địa phương trong công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội. 

Thứ tư, nghiên cứu tinh gọn tổ chức bộ máy gắn với tinh giản biên chế, nâng cao hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị; kiện toàn, sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn đầu mối bên trong gắn với hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của từng tổ chức nhằm khắc phục tình trạng trùng lắp, chồng chéo, hoạt động kém hiệu quả; sắp xếp, kiện toàn, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã, các thôn, bản, tổ dân phố chưa đủ tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật; rà soát, điều chỉnh, sửa đổi danh mục vị trí việc làm, hướng dẫn xây dựng khung năng lực, bản mô tả vị trí việc làm cụ thể để làm cơ sở cho việc xác định biên chế của hệ thống chính trị; sớm rà soát, sửa đổi chính sách phù hợp để tạo điều kiện thuận lợi trong việc tinh giản biên chế, cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong “cuộc cách mạng” sắp xếp, hoàn thiện tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế hiện nay. 

Năm là, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ được phân cấp, phân quyền; kịp thời nắm bắt những vướng mắc, khó khăn và xử lý các vi phạm trong quá trình tổ chức, thực hiện. Tăng cường phân cấp, phân quyền, cá thể hóa trách nhiệm đi đôi với kiểm tra, giám sát nhằm khắc phục tình trạng “4 không”: Không nghĩ ra để làm; cấp trên chỉ ra nhưng không làm, làm chậm tiến độ; không hoặc chậm phối hợp cơ quan khác để làm; triển khai mà không kiểm tra, giám sát, không nắm tiến độ để lãnh, chỉ đạo, đôn đốc. Khi đã thống nhất về lý luận, hoàn thiện thể chế, pháp luật trong phân cấp, phân quyền thì mọi hành vi thiếu trách nhiệm hay lạm quyền vì bất cứ động cơ, mục đích nào đều phải được điều tra, xác minh và xử lý, nhất là người đứng đầu không thực hiện hoặc thực hiện không đúng quy định.. 

Sáu là, xây dựng, hoàn thiện và thực hiện cơ chế cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch, dân chủ trong bổ nhiệm, đề bạt cán bộ và tuyển dụng công chức, viên chức để thu hút người thực sự có đức, có tài vào làm việc trong các tổ chức của hệ thống chính trị; đẩy mạnh phát triển chính quyền số, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, nhất là cải thiện các chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI, Par Index, PaPi, Sipas...). Hiệu quả ứng dụng công nghệ và khoa học tiên tiến, hiện đại sẽ bảo đảm minh bạch thông tin về tổ chức, hoạt động của các cấp chính quyền địa phương. Theo đó, việc thực hiện trách nhiệm và quyền hạn của mỗi cơ quan, cán bộ, công chức của chính quyền địa phương đều được công khai, minh bạch, khuyến khích sự tham gia của người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, có cơ chế giám sát hiệu quả đối với hoạt động của chính quyền. 

Phân cấp, phân quyền cho địa phương đã và đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong thực thi quyền lực ở mỗi Quốc gia; đặc biệt là đối với nước ta, trong thời điểm chuẩn bị điều kiện để bước vào kỳ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Với phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, Trung ương, Chính phủ, Quốc hội chỉ giữ vai trò kiến tạo, tăng cường hoàn thiện thể chế và kiểm tra, giám sát, thực hiện phân cấp, phân quyền mạnh cho địa phương; cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, không để đùn đẩy trách nhiệm, tạo cơ chế “xin - cho”… Thực hiện nghiêm chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm: “Một cơ quan thực hiện nhiều việc, một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì và chịu trách nhiệm chính; khắc phục triệt để tình trạng chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, chia cắt về địa bàn, lĩnh vực; (…) kiên quyết xóa bỏ các tổ chức trung gian; cải cách tổ chức bộ máy phải gắn với quán triệt, thực hiện có hiệu quả các chủ trương về đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho địa phương, chống lãng phí, chuyển đổi số Quốc gia, xã hội hóa các dịch vụ công…”.  Để việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền tiếp tục triển khai có hiệu quả, vấn đề này cần thiết được đầu tư nghiên cứu một cách đầy đủ, chuyên sâu, có giải pháp thích hợp, khả thi nhằm phát huy hiệu quả công tác tổ chức, hoạt động của cả hệ thống chính trị thời gian tới.

CTV Nguyễn Viết Xuân (Ban Tổ chức Tỉnh ủy)