Tiết mục biểu diễn Hát Kiều của các câu lạc bộ

Hát Kiều là một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo gắn bó với đời sống tinh thần của người dân vùng tả ngạn sông Gianh. Mặc dù trải qua nhiều thăng trầm và biến thiên của lịch sử nhưng những câu hát và diễn xuất Kiều vẫn có sức sống mãnh liệt trong cộng đồng người dân nơi đây. Từ kiệt tác truyện Kiều của Đại thi hào Nguyễn Du, nhiều loại hình nghệ thuật được hình thành như ngâm Kiều, vịnh Kiều, bói Kiều, lẩy Kiều nhưng nghệ thuật Hát Kiều lại thể hiện tính độc đáo và giàu sức sáng tạo hơn cả. 

Là loại hình trình diễn dân gian, bao gồm hát, diễn xuất và làm trò, ngoài các nhân vật chính, Hát Kiều có thêm một số vai diễn mà trong nguyên tác truyện Kiều không có như nhân vật mang tính dẫn chuyện, vai thằng bán tơ, lính xá, hề, đồng con, quan xử kiện... nhằm tăng thêm sự phong phú, độc đáo, hấp dẫn cho vở diễn. Không gian và thời gian của Hát Kiều dùng lối ước lệ nhằm tạo sự chuyển biến trong “hoạt động sống” của nhân vật. 

Các nghệ nhân trong việc bảo tồn, gìn giữ nghệ thuật Hát Kiều

Hát Kiều xuất hiện vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Theo một số nghệ nhân tại các câu lạc bộ Kiều cổ, khi lớn lên, họ đã thấy những thế hệ cha ông mình trình diễn hát Kiều mỗi khi làng có hội hay các dịp lễ quan trọng. Không gian liên quan hát Kiều là ngôi đình làng, nhà văn hóa, các tư gia, ruộng đồng và toàn bộ không gian quanh đó. Hiện nay, không gian Hát Kiều mở rộng ra tới các trường học, câu lạc bộ, sự kiện văn hóa quần chúng hay chương trình giao lưu, trình diễn văn nghệ. 

Hát Kiều mang đậm giá trị lịch sử, gắn liền với sự hình thành và phát triển của các cộng đồng người Việt trên quê hương Quảng Bình. Nghệ thuật hát Kiều do con người sáng tạo và giữ gìn, trao truyền từ thời thế hệ này sang thế hệ khác. Trải qua hàng trăm năm, Hát Kiều là nơi quy tụ tâm thức cộng đồng với vẻ đẹp của văn hóa tinh thần, là nơi thể hiện những sinh hoạt văn hóa nghệ thuật dân gian, mang tính cố kết cộng đồng rất cao. Giá trị lịch sử của Hát Kiều thể hiện qua những màn diễn, tích trò, câu hát, làn điệu.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Mai Xuân Thành khẳng định: Hát Kiều là một di sản văn hóa quý, chứa đựng nhiều tư liệu khoa học, giúp cho công tác nghiên cứu, tìm hiểu quá trình phát triển văn hóa tinh thần của người dân thị xã Ba Đồn, huyện Tuyên Hóa, huyện Quảng Trạch nói riêng, tỉnh Quảng Bình nói chung. Hát Kiều thể hiện khát vọng của người dân về cuộc sống ấm no, hạnh phúc; về tình yêu lứa đôi; về niềm tin giữa con người với con người. Là nơi giao hòa, cố kết cộng đồng tạo nên sự khăng khít, đoàn kết trong đời sống hàng ngày. Thông qua hát Kiều, chúng ta có thể cảm nhận được, hiểu được những nét đẹp trong phong tục, tập quán, lối ứng xử của người người dân trong cuộc sống. Hát Kiều còn góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống, được biểu hiện qua các màn diễn, làn điệu và các nhạc cụ dân tộc.

Hát Kiều là nét sinh hoạt văn hóa không thể tách rời trong đời sống của người dân. Những buổi biểu diễn Hát Kiều giúp người dân thể hiện niềm đam mê với những vở diễn và quên đi những khó khăn, vất vả trong cuộc sống thường nhật, như được tiếp thêm sức mạnh và đắm mình trong không gian nghệ thuật của loại hình văn hóa trình diễn dân gian này. Thông qua Hát Kiều giúp hướng đến những giá trị nhân văn, từ đó có thêm niềm tin vào tương lai, lạc quan trong cuộc sống, để giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của quê hương, đất nước.

Để bảo vệ và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn, trong những năm qua, tỉnh đã chỉ đạo Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với chính quyền địa phương tham mưu lập hồ sơ khoa học Di sản văn hóa phi vật thể “Hát Kiều trên địa bàn tỉnh Quảng Bình”. Ngày 10/11/2023, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 3426/QĐ-BVHTTDL đưa nghệ thuật trình diễn dân gian Hát Kiều huyện Quảng Trạch, huyện Tuyên Hóa, thị xã Ba Đồn vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. 

Buổi biểu diễn Hát Kiều thu hút đông đảo khán giả trên địa bàn

Để tiếp tục phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Hát Kiều, Sở Văn hóa và Thể thao, các cấp ủy Đảng, chính quyền, ban, ngành đoàn thể tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ và Nhân dân về vai trò, trách nhiệm trong việc bảo vệ, phát huy các giá trị của Di sản với tinh thần mỗi người dân vừa là người tham gia bảo vệ vừa là người thụ hưởng những giá trị của di sản văn hóa truyền thống. 

Cùng với đó, các cơ quan, đơn vị, địa phương sẽ tổ chức đào tạo thế hệ kế cận tại các câu lạc bộ Hát Kiều, trong đó tập trung ưu tiên đào tạo nâng cao chất lượng các học viên trẻ; tổ chức kiện toàn, đảm bảo duy trì hoạt động thường xuyên của các câu lạc bộ, tích cực tham gia vào hoạt động xã hội, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của quê hương, đất nước; quan tâm đầu tư kinh phí để hỗ trợ hoạt động các câu lạc bộ Hát Kiều; đồng thời đẩy mạnh công tác xã hội hóa hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể, gắn bảo tồn, phát huy Di sản văn hóa với phát triển du lịch.

Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là sức mạnh nội sinh, động lực, nguồn lực quan trọng để phát triển đất nước. Hát Kiều Quảng Bình có lịch sử đầy biến động, thăng trầm. Để có được khoảnh khắc hôm nay là một quá trình dài đầy khó khăn với sự cố gắng bền bỉ của cấp ủy, chính quyền và đặc biệt là nhiều thế hệ nghệ nhân trong việc bảo tồn, gìn giữ nghệ thuật Hát Kiều. Việc bảo tồn và phát huy giá trị Di sản văn hóa góp phần gìn giữ truyền thống lịch sử, vun đắp tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

PV Minh Huyền