Theo số liệu báo cáo của Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi, trên địa bàn tỉnh hiện có 150 hồ chứa, 95 đập dâng, trong đó hầu hết khai thác nước cho sản xuất nông nghiệp, một số hồ chứa có mục đích cấp nước cho sinh hoạt gồm hồ Phú Vinh, Bàu Tró, Rào Đá, Sông Thai, Thác Chuối. Những công trình đập dâng có đặc điểm là chặn ngang dòng sông suối phục vụ cho việc lấy nước tưới tiêu với diện tích từ vài ha đến hơn chục ha cho cả hai vụ. Kích thước của đập dâng phục vụ tưới tiêu sản xuất nông nghiệp thường là từ vài mét đến hơn hai chục mét. Hiện trạng đa số công trình này vẫn đang hoạt động bình thường và do địa phương quản lý, sử dụng. Công tác duy tu bảo dưỡng thường xuyên được các đơn vị, địa phương thực hiện tốt, khi bị hư hỏng đã được sửa chữa kịp thời nhằm đảm bảo công tác vận hành cấp nước. Ngoài ra, toàn tỉnh hiện có 38 trạm bơm, trong đó 26 công trình khai thác nước cho sản xuất nông nghiệp, 01 công trình cấp nước công nghiệp và 11 công trình cấp nước sạch sinh hoạt cho người dân.

Về nguồn nước khai thác, phần lớn các công trình đều nằm trên khe suối, dòng nhánh của dòng chính. Theo thống kê có 283 công trình khai thác nước mặt thì chỉ có 21 công trình khai thác trên dòng chính, cụ thể: Trên dòng chính sông Rào Trổ (huyện Tuyên Hóa) có 01 công trình khai thác nước mặt phục vụ nhu cầu sản xuất, sinh hoạt; trên dòng chính sông Gianh có 01 công trình khai thác nước mặt phục vụ nước sinh hoạt, sản xuất trong khu vực thị trấn Đồng Lê và vùng lân cận thuộc huyện Tuyên Hóa; trên sông Kiến Giang (huyện Lệ Thủy) có 15 công trình khai thác nước mặt phục vụ nước sinh hoạt và nước sản xuất; trên dòng chính sông Dinh (huyện Bố Trạch ) có 03 công trình khai thác nước mặt phục vụ cho sản xuất và sinh hoạt; trên dòng chính Sông Nan (huyện Minh Hóa) có 01 công trình khai thác nước mặt; hệ thống thủy lợi Rào Nan cấp nước cho sản xuất nông nghiệp với lưu lượng lớn nhất là 3,44 m3/s (qua hệ thống kênh Chính, kênh chính Bắc và kênh chính Nam) cấp cho các xã của thị xã Ba Đồn và xã Văn Hóa (huyện Tuyên Hóa) phục vụ sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản; hệ thống tạo nguồn cấp nước cho các mục đích sinh hoạt với lưu lượng là 22.000 m3/ngày đêm và mục đích công nghiệp với lưu lượng là 12.000 m3/ngày đêm cùng một số nhu cầu khác.

Toàn tỉnh hiện có 10 nhà máy cấp nước sinh hoạt khu vực đô thị của Công ty Cổ phần Cấp nước Quảng Bình với tổng công suất hơn 40.000m3/ngày đêm; có 113 công trình cấp nước nông thôn tập trung cho 676.759/750.044 người dân nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh (90,2%), trong đó có 40 công trình hoạt động bền vững, 30 công trình hoạt động ở mức trung bình; 21 công trình hoạt động kém hiệu quả và 19 công trình không hoạt động có quy mô nhỏ, thuộc các địa bàn miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số cấp nước cho khoảng 25.000 người (03% dân số nông thôn); bình quân sử dụng nước cho sinh hoạt khoảng 21,8 triệu m3/năm.

Về khai thác, sử dụng nước tưới tiêu nông nghiệp từ các hồ, đập bình quân qua các năm vào khoảng 267,25 triệu m3/năm. Tổng lượng nước mặt khai thác vào khoảng 845,7 triệu m3/năm. Lượng khai thác này chiếm 6,78% tổng lượng nước đến của vùng, trong đó sông Nhật Lệ đang được khai thác nhiều nhất chiếm 45,03% tổng lượng nước khai thác toàn vùng, tiếp đến là sông Gianh chiếm khoảng 20,13%, sông Roòn chiếm 12,84%, sông Dinh chiếm 11,31%, sông Lý Hòa chiếm 10,68%. Ngoài ra, việc cấp phép khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh cũng được quan tâm chú trọng, cụ thể: Giai đoạn từ 2013 - 2020, cấp được 167 Giấy phép hoạt động tài nguyên nước, bao gồm: 02 Giấy phép hành nghề khoan nước dưới đất; 04 Giấy phép thăm dò nước dưới đất; 42 Giấy phép khai thác, sử dụng nước dưới đất; 18 Giấy phép khai thác, sử dụng nước mặt; 101 Giấy phép xả nước thải vào nguồn nước.

Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng nước sinh hoạt của người dân trên địa bàn tỉnh rất lớn nhưng việc khai thác, cung cấp dịch vụ không đáp ứng đủ nước sinh hoạt cho người dân, đặc biệt là mùa khô hạn còn thiếu nước. Công tác kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý đối với việc thực hiện giấy phép sau cấp phép, tình hình khai thác sử dụng nước còn nhiều hạn chế do đội ngũ cán bộ quản lý còn thiếu, kinh phí cho công tác thanh, kiểm tra còn hạn hẹp dẫn đến việc chưa tuân thủ chặt chẽ quy định của pháp luật về tài nguyên nước, còn nhiều công trình đang khai thác tài nguyên nước nhưng chưa có giấy phép. Công tác đảm bảo khai thác, cấp nước sinh hoạt cho một số địa phương trong tỉnh còn hạn chế, nhiều khu vực về mùa khô hạn còn thiếu nước sinh hoạt, nước sản xuất. Hoạt động kiểm tra, kiểm soát trong quản lý sử dụng tài nguyên nước ở các cấp cơ sở chưa được phát huy, nhiều lúc còn ỷ lại cấp trên. Về tổ chức bộ máy quản lý từ cấp tỉnh, huyện, xuống cấp xã chưa đồng bộ, chưa có cán bộ chuyên trách chủ yếu là kiêm nhiệm, chuyên môn nghiệp vụ không được đào tạo nên trong công tác quản lý còn hạn chế và bất cập. Ngoài ra, nguồn nhân lực để làm công tác quản lý, bảo vệ, khai thác tài nguyên nước ở địa phương quá ít; trình độ nghiệp vụ chưa được đào tạo chuyên sâu; việc nghiên cứu khoa học, kỹ thuật và chuyển giao công nghệ trong quản lý, bảo vệ, khai thác tài nguyên nước còn bất cập…

Để nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới, tỉnh đã đề xuất Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các Bộ, ngành liên quan, Cục Quản lý tài nguyên nước tăng cường công tác tập huấn, mở lớp đào tạo nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ cho cán bộ trực tiếp làm công tác quản lý tài nguyên nước tại địa phương; bổ sung kinh phí thực hiện nhiệm vụ năm 2021 và các năm tiếp theo trong lĩnh vực tài nguyên nước. Cùng với đó, địa phương cũng đã đề nghị các Bộ, ngành Trung ương đặc biệt quan tâm xây dựng mạng lưới quan trắc chất lượng nước tại các hồ, đập phục vụ cấp nước sinh hoạt; điều tra, đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải, lập bản đồ phân vùng tiếp nhận nước thải của sông chính; đánh giá ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến tài nguyên nước mặt cũng như khả năng đáp ứng nhu cầu khai thác, sử dụng tài nguyên nước mặt trong điều kiện biến đổi khí hậu… trên địa bàn tỉnh.

PV Minh Huyền