Theo đó, ngày 28/6/2017, UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 1146/KH-UBND về việc triển khai hành động khẩn cấp bảo tồn các loài linh trưởng ở Việt Nam với mục tiêu là đảm bảo tất cả loài linh trưởng phân bố trên địa bàn tỉnh được bảo tồn, phát triển bền vững thông qua việc bảo vệ hiệu quả các quần thể, môi trường sống của chúng dưới sự quản lý của Nhà nước và sự tham gia, ủng hộ của xã hội; tăng cường hiệu quả thực thi pháp luật, ngăn chặn hoạt động săn bắn, bẫy bắt và buôn bán trái pháp luật các loài linh trưởng; đồng thời nâng cao năng lực Trung tâm Cứu hộ thuộc Ban Quản lý Vườn Quốc gia (VQG) Phong Nha - Kẻ Bàng đạt tiêu chuẩn để thực hiện việc cứu hộ, tái thả cá thể linh trưởng vào tự nhiên theo quy trình.

Cùng với đó, tỉnh cũng chỉ đạo tổ chức điều tra, thống kê hiện trạng, quan trắc, lập danh mục các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ theo Nghị định số 64/2019/NĐ-CP ngày 16/7/2019 của Chính phủ về sửa đổi Điều 7 Nghị định số 160/2013/NĐ-CP của Chính phủ đối với tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ. Tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng hiện có 43 loài có tên trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, trong đó 40 loài động vật và 03 loài thực vật.

Bên cạnh việc thực hiện thống kê, xây dựng các chương trình nghiên cứu, bảo tồn các giống cây trồng, vật nuôi bản địa quý, hiếm có giá trị bảo tồn và kinh tế cao, công tác chăm sóc, cứu hộ động thực vật hoang dã cũng được thực hiện tốt. Từ năm 2013 đến nay, lực lượng chức năng đã tổ chức chăm sóc, cứu hộ 599 cá thể động vật hoang dã, trong đó cứu hộ thành công và thả về môi trường tự nhiên 355 cá thể, tỷ lệ thành công đạt trên 90%; từ năm 2012 đến nay, đã tiếp nhận từ ngư dân để thả về biển 07 con Rùa biển thuộc danh mục các loài thủy sản nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Qua theo dõi, giám sát ghi nhận được nhiều đàn với nhiều cá thể động vật hoang dã như gặp trực tiếp 04 đàn Vượn Siki (khoảng 13 cá thể), 06 đàn Khỉ đuôi lợn (khoảng 39 cá thể), 06 đàn Khỉ vàng (khoảng 42 cá thể), 19 đàn Voọc Hà Tĩnh (khoảng 92 cá thể), 28 đàn Chà vá chân nâu (khoảng 189 cá thể), 11 đàn Khỉ mặt đỏ (khoảng 117 cá thể), 01 đàn Khỉ mốc (khoảng 11 cá thể). Ngoài ra, ghi nhận nhiều cá thể động vật khác như Lợn rừng, Hồng hoàng, Cầy, Rùa sa nhân, Khỉ vàng...

Mặt khác, hoạt động gây nuôi sinh sản động vật hoang dã hợp pháp trên địa bàn tỉnh đã tạo việc làm và tăng thu nhập cho một bộ phận dân cư, góp phần chuyển đổi cơ cấu vật nuôi và hỗ trợ tốt cho việc duy trì, bảo tồn gen các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm. Hiện nay, tổng số cơ sở nuôi động vật hoang dã trên địa bàn tỉnh là 64 cơ sở, trong đó 29 cơ sở động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm; 35 cơ sở động vật rừng thông thường. Công tác kiểm tra, truy xuất nguồn gốc cũng được tăng cường và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về bảo vệ động vật hoang dã, kiểm tra các cở sở nuôi động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm, động vật hoang dã nguy cấp thuộc phụ lục CITES và động vật rừng thông thường nhằm ngăn ngừa tình trạng lợi dụng mua bán, cất giữ, giết mổ, vận chuyển, kinh doanh động vật hoang dã trái pháp luật; đảm bảo các điều kiện gây nuôi động vật hoang dã tại từng cơ sở nuôi theo quy định. Nhìn chung, công tác quản lý động vật hoang dã, các trại nuôi đều thực hiện đúng theo quy định, quản lý của Nhà nước; chấp hành quy định an toàn về chuồng trại; đảm bảo điều kiện về vệ sinh môi trường, vệ sinh thú y; chưa để xảy ra tình trạng động vật hoang dã thoát ra ngoài gây hậu quả đến người dân xung quanh.

Đặc biệt, tỉnh đã chỉ đạo các cơ quan chức năng liên quan phối hợp, hỗ trợ Trung tâm Bảo tồn thiên nhiên Việt thực hiện Dự án “Bảo vệ đa dạng sinh học và tăng cường các dịch vụ sinh thái của rừng Động Châu - Khe Nước Trong, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình”. Kết quả bước đầu đã phát hiện được 65 loài (29 loài thú, 33 loài chim và 03 loài bò sát), trong đó có các loài mới phát hiện gồm: Mang lớn, Mang Trường Sơn, Thỏ vằn. Ngoài ra còn phát hiện các loài nguy cấp, quý hiếm như Têtê Java, Chà vá chân nâu, Khỉ mặt đỏ, Khỉ đuôi lớn, Khỉ vàng, Gấu ngựa, các loài cầy/chồn, Trĩ sao, Gà lôi hồng tía, Gà lôi lam; đồng thời hoàn thành việc điều tra về thảm và khu hệ thực vật tại khu vực Động Châu - Khe Nước Trong cũng như đi sâu điều tra các loài linh trưởng như: Chà vá chân nâu, Vượn Siki.

Song song với đó, công tác nghiên cứu, bảo tồn các giống cây trồng, vật nuôi bản địa trên địa bàn cũng được chú trọng như thực hiện đề tài nghiên cứu: Bảo tồn, khai thác và phát triển cây Cam mật bản địa tỉnh Quảng Bình; bảo tồn nguồn gen một số loài cây dược liệu quý, hiếm và có giá trị kinh tế tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng; bảo tồn nguồn gen loài Bách xanh đá (Calocedrus rupestris) tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng và thực hiện thực hiện nhân giống bằng phương pháp giâm hom đối với loài Giổi xanh, Huê... Địa phương hiện đang lưu giữ, bảo tồn tại chỗ và chuyển chỗ đối với các nguồn gen động, thực vật quý, hiếm được thực hiện tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng với 05 cơ sở phục vụ mục đích bảo tồn, cứu hộ động thực vật, bao gồm: 41,83 ha Vườn thực vật; 0,05 ha Khu cứu hộ; 07 ha Khu cứu hộ Động vật hoang dã mới (đang trong quá trình đầu tư xây dựng); 20,272 ha Khu nuôi thả bán hoang dã Núi Đôi; 39 ha Rừng giống chuyển hóa Re gừng.

Tuy nhiên, công tác điều tra, thống kê hiện trạng các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ chưa thực hiện thường xuyên, đầy đủ do nguồn kinh phí cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học còn hạn chế. Tình trạng săn bắt, vận chuyển, buôn bán, quảng cáo, sử dụng trái phép động vật hoang dã chưa được ngăn chặn triệt để. Tình hình vi phạm các quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức... làm suy giảm nguồn lợi động vật trong thiên nhiên, phá hủy hệ sinh thái, môi trường, gây tác động tiêu cực đến quần thể các loài động vật nói chung và ảnh hưởng không tốt đến nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc thực hiện các Công ước Quốc tế mà Việt Nam là tổ chức thành viên.

Để tiếp tục triển khai thực hiện tốt công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại địa phương giai đoạn 2021 - 2030, trong thời gian tới, tỉnh sẽ tăng cường công tác quản lý bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn; tập trung ngăn chặn, xử lý tình trạng khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ; tổ chức thực hiện các đợt truy quét dài ngày, đi sâu vào các vùng xung yếu, trọng điểm để kịp thời phát hiện, xử lý các đối tượng vào rừng trái phép; đẩy mạnh theo dõi những đối tượng săn bắn, bẫy bắt chuyên nghiệp, có sử dụng vũ khí để có phương án tuyên truyền, ngăn chặn và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật; ứng dụng rộng rãi hệ thống SMART trong tuần tra bảo vệ rừng và giám sát đa dạng sinh học…

Minh Huyền