Ông Vũ Xuân Cẩn học hành đỗ đạt sớm. Từ năm Gia Long thứ 1 (1802) ông đã đỗ Cống sỹ (Cử nhân) liền được bổ làm quan đứng đầu trong Viện Cống sỹ, chuyên lo việc trượng sách trong quân. Người cùng thời nhận xét về ông như là một con người hoàn hảo ''Văn võ song toàn''. ''Lúc vào Kinh thành thì tâu bày mưu lược, lúc ra trận mạc thì gươm giáo đầy đủ''. Những năm được Vua ban sắc dụ đến giữ 3 trấn: Hưng Hóa, Sơn Tây rồi Bình Định, ông luôn là người xông xáo. Đến nơi đâu việc chăn dân cũng lưu lại tiếng tốt.

Buổi đầu ở dưới triều vua Minh Mạng vào năm thứ 2 đang giữ chức Hiệp trấn Sơn Nam thì ông được triệu về Kinh làm Đại lý Tự khanh, trông coi công việc Bộ Hình, tiếp đó lại thăng Thụ tả Tham tri Bộ Hình rồi đi nhận chức Hiệp trấn Nghệ An (1824). Do tài giỏi trong việc điều chính công vụ nên ông lại được Nhà vua phiên ra nhận chức Biện lý, Thị lang Bắc Thành (Hà Nội). Kế đó thăng Tham tri Bộ Lại, rồi làm Thượng Thư 2 bộ Công và Hình. Khi ở vùng Bình Định, bọn cường hào loạn lên tệ chiếm công điền công thổ làm tư điền gây ra nhiều phiền nhiễu khổ nạn cho người nông dân, ông lại phụng mệnh Vua về Bình Định, Phú Yên trực tiếp thị thực dân tình. Chỉ một thời gian chóng vánh rõ được nguồn cơn vấn nạn, ông viết tấu tâu trình lên Vua và đề xuất nhiều kế sách hay đã trấn an được tình hình, lấy lại đất trong tay bọn chiếm đoạt rồi cấp chia cho người nông dân trưa ruộng cày cấy tạo nên cuộc sống yên ổn. Việc làm đó đã được khắp chốn chợ quê nơi nơi tán dương và ủng hộ. Lập nên công trạng, Vua thăng cho ông hàm Hiệp Biện Đại Học Sỹ. Sau thời gian cai quản Thị lang Bắc Thành, Vũ Xuân Cẩn lại vào trấn thủ miền Gia Định. Khi Nam Kỳ có loạn Lê Văn Khôi, quân Nhà Vua điều từ phía Bắc ồ ạt tràn vào đánh dẹp, buổi đầu gặp nhiều khó khăn về quân nhu đã có ông thu xếp sớm tránh được ách tắc. Nơi Gia Định, ông cai quản đã kịp huy động và cung cấp quân lương dồi dào cho quân sỹ nên chỉ ba năm đã dẹp được loạn quân. Vua cho ông là người có năng lực điều hành, gia cho hàm Thái tử Thái bảo rồi triệu về Kinh lĩnh chức Đại Tư khấu (Thượng Thư Bộ Hình), kiêm cả việc giữ ấn tín của Viện Đô sát. Khi giữ chức Bộ Hình, có các vụ kiện tụng, lúc xét xử ông luôn đứng phía bênh vực người dân. Rõ ràng một con người công việc gì cũng làm tròn chức trách, cũng đặt quyền lợi người dân lên trước mà giải quyết công bằng, hài hòa tình, lý nên sớm ổn định dân tình thế thái. Năm Vua Thiệu Trị lên ngôi thì ông đã là 1 lão thần 70 tuổi (1841). Dù đã 70 tuổi Vua vẫn thăng thụ Đông Các Đại Học sỹ, lĩnh Bộ Hình như trước cho ông.

Tự xét tuổi đã cao, sức khỏe yếu, ông dâng sớ xin hồi hưu nhưng không được chuẩn tấu. Vua đã nói với ông những lời tâm sự chân thành: ''Nước có bề tôi già, là điều hay của thịnh triều...". Vậy là buộc ông phải nghênh chiếu ở lại lo tròn công việc. Năm thứ 2 Thiệu Trị tuần tra phía Bắc, ông được sung chức Khâm sai Đốc lý, tra biện các việc án. Có công lao nên năm thứ 6 Thiệu Trị nhân ''Khánh tiết'' ban ơn gia chức Ngự triều Đại thần, Vua đã ban cho ông ân huệ thẻ bài bằng ngọc có chạm 4 chữ vàng ''Ngự Triều Đại Thần ''.

Năm Vua Tự Đức lên ngôi, lại dùng ông, khiêm sung chức ''Hoàng Thân Sư Bảo'' (dạy Vua) và kiêm việc trông coi các sự vụ như cũ. Mỗi việc triều chính, ông luôn dụng tâm vào những điều trần để dâng lên Hoàng Thượng và ông càng được uy tín khi mọi điều trần đều được nhà Vua chấp nhận. Đáng kể là việc xin gia ân cho con cháu Anh Duệ Thái tử. Xin bổ dụng con cháu những tay phản nghịch là khoan dung độ lượng cho người có tội với lời lẽ chí tình, chí lý nên được Vua chuẩn tấu cho thi hành.

Năm thứ 3 triều Tự Đức gặp kỳ ''Đại Kế'', ông được Vua thưởng một chiếc Kim Khánh cho khắc chữ "Túc Đức Nguyên Lão'' (Lão thần giàu đức độ). Khi ông 80 tuổi vua Tự Đức làm 2 bài thơ tặng với ý ngợi ca, tỏ niềm tâm đắc với một Đại thần. Trong bài có câu với ý:

''Thiên hạ giữ đạo trung dung chỉ có Bá Thủy*

Thế gian đức trọng phải tôn trọng Văn Công**