Mặc dù vậy, hiện nay, cơ cấu dân số đã có chiều hướng thay đổi, số lượng và tỷ trọng dân số phụ thuộc có tăng nhẹ, dân số trong độ tuổi lao động giảm, nguyên nhân do tỷ lệ người dưới 15 tuổi giảm nhưng ngược lại tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên tăng; tuổi thọ trung bình cũng ngày càng tăng đã làm cho chỉ số già hóa có xu hướng tăng lên nhanh chóng. Chỉ số già hóa năm 2019 là 48,1%, tăng 12,9 điểm phần trăm so với năm 2009. Tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên tăng nhanh nhất (chiếm 8,54%).

Thực hiện các quan điểm, cơ chế, chính sách của Đảng và Nhà nước về ứng phó với già hóa dân số, thời gian qua, tỉnh đã có nhiều chính sách về an sinh xã hội dành cho người cao tuổi (NCT) như: Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế (BHYT), trợ cấp xã hội, hỗ trợ mai táng phí, công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu nơi cư trú, công tác chúc thọ, mừng thọ đối với NCT. Toàn tỉnh có 110.728 NCT, chiếm 11,82% dân số của tỉnh, có khoảng 26.000 NCT hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng, chiếm 23,48% tổng số NCT, trong đó có 3.654 NCT thuộc hộ nghèo (có 576 người thuộc hộ nghèo không có người có quyền và nghĩa vụ phụng dưỡng).

UBND tỉnh đã chỉ đạo các sở, ngành liên quan nâng cao chất lượng chăm sóc NCT; đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động chăm sóc và phát huy vai trò NCT phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của tỉnh. Theo đó, hàng năm, các sở, ngành, địa phương đã tổ chức các hội nghị tập huấn nghiệp vụ; phổ biến kiến thức về vấn đề già hóa dân số, chăm sóc sức khỏe NCT, hướng dẫn kỹ năng phòng bệnh, chữa bệnh và tự chăm sóc sức khỏe NCT thông qua nhiều hình thức như tuyên truyền trực tiếp, nói chuyện chuyên đề nhân Ngày NCT Việt Nam (ngày 06/6), Ngày Quốc tế NCT (ngày 01/10), Tết Nguyên đán hoặc thông qua các chuyên đề “Vui khỏe - có ích”, nêu gương “Ông bà mẫu mực - con cháu thảo hiền”, “Tuổi cao - Gương sáng”... Công tác chăm sóc sức khỏe NCT cũng luôn được chú trọng. Hầu hết bệnh viện tuyến huyện, khu vực đều có các giường điều trị ưu tiên giành cho NCT nội trú; thực hiện chế độ ưu tiên khám, chữa bệnh cho NCT từ 75 tuổi trở lên theo quy định. NCT đủ điều kiện đều được cấp Thẻ BHYT và hỗ trợ khám, chữa bệnh miễn phí tại các cơ sở khám, chữa bệnh của Nhà nước. Hiện có 94.449 NCT có Thẻ BHYT, 48.901 người được lập sổ theo dõi khám, chữa bệnh, 53.134 người được khám sức khỏe định kỳ, 110.548 người được tuyên tuyền phổ biến kiến thức về chăm sóc và tự chăm sóc sức khỏe. Hội NCT các cấp cũng thường xuyên phối hợp với các ngành liên quan trong chăm sóc sức khỏe NCT; quan tâm đời sống tinh thần, tạo sân chơi bổ ích cho NCT, đặc biệt là vào các dịp lễ, Tết, kỷ niệm các ngày lễ lớn trong năm... nhằm động viên tinh thần NCT rèn luyện sức khỏe, sống vui, sống khỏe. Toàn tỉnh hiện có 1.838 câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao… với trên 39.210 NCT tham gia; 146 câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau ở 87 xã, phường, thị trấn với gần 9.500 NCT tham gia... đã giúp các thành viên hiểu biết kiến thức về chăm sóc sức khỏe, chia sẻ hoạt động văn hóa, văn nghệ, dưỡng sinh, tạo điều kiện cho NCT có thể tiếp cận các tổ chức câu lạc bộ, tham gia sản xuất phát triển kinh tế.

Ngoài ra, tỉnh cũng đã tăng cường công tác chỉ đạo việc thực hiện các quy định về miễn, giảm giá vé, phí dịch vụ đối với NCT khi tham quan di tích văn hóa, lịch sử, bảo tàng, danh lam thắng cảnh, thể dục thể thao, tham gia giao thông công cộng… Các công trình giao thông công cộng, khu vực vui chơi giải trí, công viên văn hóa, thể dục, thể thao được quan tâm cải tạo, sửa chữa phù hợp cho NCT tham gia sinh hoạt. Các chế độ, chính sách đối với NCT được thực hiện kịp thời, đầy đủ theo quy định của Nhà nước. Đến cuối năm 2019, toàn tỉnh có 25.957 NCT được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng theo quy định; 4.794 NCT được hỗ trợ về nhà ở.

Tuy nhiên, Quảng Bình là tỉnh nghèo, hệ thống chính sách an sinh xã hội cho NCT còn rất nhiều hạn chế. Hiện, NCT được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng theo quy định chiếm tỷ lệ khoảng 23,3%. Đời sống của NCT, đặc biệt là ở vùng nông thôn, các địa bàn miền núi, dân tộc… rất khó khăn, chủ yếu dựa vào nguồn trợ cấp xã hội hàng tháng. Tuổi thọ trung bình cao nhưng tuổi thọ khỏe mạnh của NCT trong tình trạng chung của toàn quốc còn thấp (64 tuổi), trong khi đó hệ thống chăm sóc sức khỏe chưa đáp được nhu cầu ngày càng tăng của NCT.

Quảng Bình hiện đan xen trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng và già hóa dân số, với tỷ trọng dân số từ 15 - 64 tuổi chiếm 64,9%, tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi và từ 65 tuổi trở lên chiếm lần lượt 26,56% và 8,54%. Nguồn nhân lực lao động của tỉnh dồi dào là cơ hội nhưng đồng thời là thách thức cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong những năm tới do tốc độ già hóa dân số có xu hướng tăng mạnh đang làm rút ngắn thời kỳ dân số vàng, đòi hỏi tỉnh có các chính sách phù hợp về phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là chính sách cho thanh niên, tạo việc làm, chăm sóc sức khỏe sinh sản, đảm bảo quyền bình đẳng giới... để có thể tận dụng được những cơ hội mà thời kỳ cơ cấu dân số vàng mang lại.

Bên cạnh đó, già hóa dân số đã và đang đặt ra không ít thách thức trong việc đảm bảo các chính sách an sinh cho người già bởi quá trình già hóa; đồng thời tạo ra các nhu cầu như dinh dưỡng người già, nhu cầu chăm sóc sức khỏe, nghỉ ngơi, giải trí của người già…, trong khi đó hệ thống an sinh xã hội của tỉnh chưa đáp ứng được nhu cầu của NCT cũng như chưa có hệ thống cung ứng việc làm và chăm sóc sức khỏe dài hạn. Nền kinh tế mặc dù đã tận dụng được nguồn lao động dồi dào nhưng lại chủ yếu dựa vào khai thác lao động giá rẻ và giản đơn. Tỷ lệ thất nghiệp của dân số từ 15 tuổi trở lên là 2,27% và tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động chiếm 2,48%, cao hơn tỷ lệ chung của toàn quốc. Khi tuổi càng cao, sức khỏe thể chất và tinh thần NCT càng giảm, do vậy nhu cầu chăm sóc sức khỏe NCT càng tăng. Tỷ lệ NCT tăng sẽ tác động sâu sắc tới mọi khía cạnh của cá nhân, gia đình, cộng đồng và của toàn xã hội. Già hoá dân số khiến cơ cấu dân số trong độ tuổi lao động giảm là gánh nặng cho nền kinh tế của toàn tỉnh. Những chính sách an sinh xã hội hiện nay cũng mới chỉ trợ giúp, đáp ứng được một phần nhỏ nhu cầu của một bộ phận NCT như người già neo đơn, không nơi nương tựa, người trên 85 tuổi vì vậy trong tương lai phải đầu tư nhiều nguồn lực để xây dựng hệ thống an sinh xã hội, các cơ sở chăm sóc sức khỏe tập trung, khám chữa bệnh dành cho NCT.

Để ứng phó với già hóa dân số, trong những năm tới, tỉnh tiếp tục triển khai một số giải pháp như: Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương, các sở, ngành, tổ chức đoàn thể đối với công tác ứng phó với già hóa dân số và chăm sóc sức khỏe NCT, trong đó tập trung vào những chính sách đảm bảo thích ứng với già hóa dân số như hỗ trợ chăm sóc sức khỏe ban đầu nơi cư trú, công tác chúc thọ, mừng thọ đối với NCT, xây dựng tạo môi trường xã hội ủng hộ và tham gia chăm sóc sức khỏe NCT, cung cấp kiến thức các bệnh thường gặp ở NCT do sự già hóa; củng cố, phát triển hệ thống cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng, chống bệnh không lây nhiễm, khám, chữa bệnh cho NCT; tạo điều kiện để NCT tự phát huy nội lực, rèn luyện, chăm sóc sức khỏe, tiếp tục cống hiến cho cộng đồng, xã hội, tiếp tục lao động, phát triển kinh tế... để có một tuổi già tích cực, góp phần an sinh xã hội.

Bên cạnh đó, tỉnh từng bước xây dựng mô hình chăm sóc sức khỏe dài hạn cho NCT, tập trung nâng cao năng lực cho các bệnh viện thực hiện khám, chữa bệnh, phục hồi chức năng và hỗ trợ kỹ thuật chăm sóc sức khỏe NCT cho tuyến dưới; nâng cao năng lực cho trạm y tế cấp xã trong thực hiện dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu; phòng, chống, điều trị và quản lý các bệnh không lây nhiễm cho NCT tại gia đình và cộng đồng; tổ chức chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc một số bệnh thường gặp ở NCT, lập hồ sơ theo dõi sức khỏe cho NCT ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, miền núi và ven biển; xây dựng các câu lạc bộ chăm sóc sức khỏe NCT; xây dựng, triển khai các mô hình gồm: Cơ sở chăm sóc sức khỏe ban ngày tại cộng đồng cho NCT; xã, phường, thị trấn thân thiện với NCT; trung tâm dưỡng lão theo hình thức phù hợp, tiến tới xã hội hóa thực hiện nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe NCT; ứng dụng công nghệ thông tin vào dịch vụ chăm sóc sức khỏe NCT (mạng xã hội, internet...).

N.Q