Đền cầu ngư Hải Ninh được xây dựng mới trang nghiêm

Xã Hải Ninh nằm về phía Đông Nam của huyện Quảng Ninh, có đường bờ biển dài trên 25km. Đời sống của người dân chủ yếu dựa vào nghề đánh bắt, khai thác hải sản trên biển và các ngành nghề từ sản phẩm biển. Cũng như nhiều làng chài ven biển khác trong toàn tỉnh, cư dân Hải Ninh có tục thờ cá Voi. Người dân nơi đây xem cá Voi như một vị thần hộ mệnh. Họ tin cá Voi như tin vào đấng tối cao và gọi cá Voi bằng cố, bằng ông, bằng bà, bằng cô mà mỗi khi nhắc đến với thái độ rất kính cẩn.

Lễ hội cúng cá Voi có vị trí đặc biệt trong đời sống tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng ngư dân Hải Ninh. Theo truyền thuyết, cá Voi vốn hóa thân từ những mảnh áo cà sa của Phật Quan Âm quăng xuống biển để cứu vớt sinh linh bị chìm đắm. Từ đó, ngư dân luôn tin rằng cá Voi là vị thần luôn phò trợ, giúp sức cho người đi biển. Nhiều đời vua nhà Nguyễn đã ban sắc phong tặng cá Voi là “Nam Hải cự tộc Ngọc Lân tôn Thần” hay “Đông hải thượng đẳng Thần”… ban sắc phong cho thần Nam Hải, Đông Hải, chính thức công nhận tục thờ cá Voi tại các làng quê dọc ven biển miền Trung. Lệ vua còn quy định: Ngư dân gặp cá Voi chết phải báo cho địa phương để xin vua cấp tiền chôn cất, sắc phong và người được cá sẽ chịu trách nhiệm thờ phụng trong 03 năm như thờ phụng cha, mẹ qua đời. Lễ tết cá Voi được tổ chức trang nghiêm, văn tế không bi lụy mà ca ngợi công ơn cá Thần. Chính vì vậy, ngư dân dành trọn lòng tin vào vị thần biển cả sẽ luôn mang lại may mắn, an lành cho họ mỗi khi gặp phong ba, bão tố. Lễ hội cầu ngư là sự thể hiện niềm thành kính đó.

Ông Mai Đình Lừa, người cao tuổi ở thôn Cừa Thôn, xã Hải Ninh cho biết “Tương truyền, hàng trăm năm trước, ở vùng đất Hải Ninh này, ngư dân đã bắt gặp xác cá Voi chết trôi dạt vào gần bờ. Ngư dân đã làm lễ mai táng, xây dựng lăng để thờ cúng và hàng năm, ngư dân tổ chức lễ hội cúng cá voi. Theo thời gian, tục lệ này mai một dần và lăng thờ cá Voi cũng không còn nguyên vẹn, chỉ còn dấu tích là một vài hòn đá tảng. Người dân gọi đó là Lăng Ông; lễ hội cúng cá Voi thì chuyển thành lễ hội cầu ngư. Đến năm 2017, xã Hải Ninh đầu tư 2,7 tỷ đồng để xây dựng mới Đền cầu ngư trên nền dấu tích cũ tại thôn Cừa Thôn. Ngôi đền được xây dựng khá trang nghiêm với nhiều họa tiết khá tinh xảo, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của người dân vùng biển”.

Ông Phạm Văn Liệu, Chủ tịch UBND xã Hải Ninh cho biết: “Lễ hội cầu ngư ngày nay được UBND xã Hải Ninh tổ chức vào dịp rằm tháng 6 hàng năm, là dịp để người dân Hải Ninh ôn lại lịch sử truyền thống quê hương và mang những giá trị văn hóa lịch sử truyền lại cho con cháu mai sau. Đây là hoạt động văn hóa phi vật thể không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân miền biển Hải Ninh. Trong lễ hội, mọi người, mọi nhà đều có những đóng góp công sức vào việc dựng trại, trang hoàng sân lễ cho lễ hội thêm phần đặc sắc. Ngư dân dâng lên những vị thần tối cao của biển cả những sản vật và tấm lòng thành kính nhất để cầu cho một năm quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, mùa màng thuận lợi, đánh bắt được nhiều tôm, cá.

Ngay từ sáng sớm, người dân địa phương đã đổ về cửa biển Cừa Thôn để được hòa mình vào không gian linh thiêng, thành kính của lễ hội cầu ngư. Phần lễ với nghi thức tế lễ độc đáo tại bãi biển thu hút sự quan tâm của người dân địa phương và các vùng lân cận. Trước lúc vào lễ chánh tế, các bậc cao niên trong làng thắp hương cầu khấn đất trời phù hộ cho con em làng biển sức khỏe, ra khơi gặp sóng yên, bể lặng, đánh bắt được nhiều hải sản… Gia đình ngư dân đều bày biện đồ lễ cúng để cầu lộc, cầu an, cầu một năm tôm cá đầy thuyền, mua may, bán đắt. Lễ chánh tế được tổ chức trang nghiêm với bài văn tế dâng lên các vị thần linh trên biển, cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, đánh bắt được mùa, dân làng ấm no, hạnh phúc”.

Ngư dân tập trung xem hội bơi trải trong lễ hội cầu ngư

Phần hội là phần được người dân chờ đón với nhiều màn biểu diễn tái hiện lại các hoạt động, sinh hoạt văn hóa của ngư dân vùng biển, diễn ra những hoạt động nghề biển trên cạn, dưới nước. Hội cầu ngư có múa bông, chèo cạn và bơi trải. Múa bông, chèo cạn là hình thức chèo thuyền được cách điệu hóa thành chèo cạn bằng lối diễn xướng và hát vừa múa mái chèo và múa bông (múa đèn). Đội chèo cạn có trên 20 cô gái và 02 người “cầm chịch” mặc áo quần dài, thắt lưng điều, nữ thì chít khăn màu nguyệt bạch, chân đất; nam thì mặc áo lụa đỏ dài, đầu chít khăn hồng mỏ diều, chân đi guốc mộc. Các cô gái chèo cạn mặc áo dài màu mỡ gà hoặc màu hoa lý, quần trắng, đầu búi tóc có trâm đồng có đính bông hoa nhài, tay cầm một mái chèo gỗ, động tác chèo nhịp nhàng, nhè êm theo nhịp hò khoan. Chèo cạn biểu diễn nữa chừng thì múa bông xuất hiện. Đội hình múa bông là những thanh niên sức vóc cường tráng, cân đối đồng đều do một người điều khiển. Các đội viên mặc đồng phục, áo màu hồng hoặc đỏ, chân quấn xà cạp, đầu chít khăn, hai tay cầm đôi đèn lồng. Người điều khiển mặc võ phục dẫn đội biểu diễn các đội hình biến hóa rất đẹp như rồng bay, phượng múa.

Hội bơi trải trên biển vừa là nét đẹp văn hóa dân gian vừa là hình thức tế lễ cầu phúc, cầu siêu cho những người xấu số, tử nạn trên biển. Theo Ô Châu cận lục của Dương Văn An “Năm nào hạn hán, Nhân dân bơi trải liền được mùa” cho thấy từ xưa, ngư dân đã tổ chức hội trải để cầu cho mưa thuận gió hòa, tôm cá đầy khoang. Trong bơi trải có lễ buông phao, cầu siêu cho những linh hồn trôi nổi trên biển được siêu thoát.
Lễ hội cầu ngư, thờ cúng cá Voi là nét văn hóa dân gian tiêu biểu của ngư dân Hải Ninh. Trong dân gian, cá Voi (cá Ông) là một loài cá thần, thường giúp họ vượt qua tai nạn khi lênh đênh trên biển cả. Lễ hội không chỉ là phong tục tập quán mà còn lưu giữ tín ngưỡng dân gian mang nét đẹp văn hóa, tôn giáo của ngư dân, thể hiện ý thức đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tưởng nhớ công đức của các vị tiền hiền, có công dựng làng, lập nghề. Thông qua lễ hội nhằm thắt chặt thêm tình đoàn kết gắn bó tương trợ lẫn nhau giữa các ngư dân làng chài ven biển.

Lễ hội cầu ngư bày tỏ khát vọng được bình yên trong cuộc sống của ngư dân Hải Ninh nói riêng và ngư dân các làng chài ven biển nói chung, những con người luôn phải đổi mặt với những bất trắc trong cuộc mưu sinh khi lênh đênh trên biển cả bao la, trong tâm nguyện của họ luôn cầu cho mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, cá tôm bội thu, qua đó tạo nên sức mạnh tổng hợp để xây dựng quê hương đất nước ngày càng giàu mạnh, văn minh.

Hà Ngọc Khang (Đài TTTH Quảng Ninh)